PELAJARAN IGemar Meneroka Alam Semesta
Alam semesta
adalah ciptaan tuhan yang maha esa yang diperuntukkan bagi manusia agar dijaga dan dipelihara.
Sebagai ciptaan tuhan, alam tidak boleh dirusak
oleh manusia, misalnya dengan menebang pepohonan sembarangan yang menyebabkan
rusaknya keseimbangan lingkungan, seperti yang digambarkan dalam puisi
tersebut. Di lingkungan alam, manusia hidup bersama-sama dengan makhluk hidup
yang lain, yaitu binatang dan tumbuh-tumbuhan. Selain makhluk hidup, di alam semesta juga terdapat benda
mati, seperti batu dan air. Alam semesta juga diciptakan tuhan bagi manusia
sebagai sarana untuk memperoleh ilmu
pengetahuan melalui pendidikan. Pada pelajaran ini, kalian akan diajak gemar meneroka atau menelusuri
alam semesta beserta isinya melalui teks laporan. Teks laporan (yang dalam bahasa
inggris disebut report) berisi penjabaran umum mengenai sesuatu yang didasarkan pada
hasil observasi.
|
Gambar 1.1 Alam semesta Sumber: http://upload.wikimedia.org
Kegiatan 1
Pemodelan Teks Laporan Hasil Observasi
Tugas 1
Membaca Teks "Makhluk di Bumi Ini"
MAKHLUK DI BUMI INI
Kerjakan
tugas-tugas berikut sesuai dengan petunjuk yang diberikan pada setiap nomor!
(1) Marilah kita uraikan teks laporan yang
berjudul “Makhluk di Bumi Ini” itu menurut struktur teksnya. Struktur teks itu merupakan gambaran cara teks tersebut
dibangun.
Kalian dapat mengamati bahwa teks laporan
disusun dengan struktur teks pernyataan umum atau klasifikasi diikuti oleh
anggota atau aspek yang dilaporkan. Dalam menganalisis struktur teks, struktur
itu biasanya ditulis dengan pernyataan umum atau klasifikasi^anggota atau aspek
yang dilaporkan. Tanda “^” berarti 'diikuti oleh. Tanda itu menyatakan urutan
tahap pada struktur teks.
Tahap
pernyataan umum atau klasifikasi
merupakan semacam pembuka atau pengantar tentang hal yang akan dilaporkan. Pada
tahap pembukaan disampaikan bahwa benda-benda di dunia dapat diklasifikasi
berdasarkan kriteria persamaan dan perbedaan. Perhatikan bahwa kriteria itu
ternyata digunakan untuk membedakan kelas dan subkelas.
Tugas
kalian selanjutnya adalah membuat pembagian itu sampai sekecil-kecilnya.
Misalnya, pada subkelas ikan, kalian dapat menambahkan jenis-jenis ikan yang
kalian ketahui. Kemudian, kerjakan dengan cara yang sama untuk jenis ular.
Begitu seterusnya.
Pernyataan
umum atau klasifikasi
|
Benda
di dunia dapat dikelompokkan atas
persamaan dan perbedaannya. Dengan pengelompokan, benda-benda itu
lebih mudah dipelajari.
|
Anggota/aspek
yang dilaporkan
|
Semua
benda di dunia ini dapat diklasifikasi menjadi dua kelompok, yaitu benda
hidup dan benda mati. Yang pertama sering disebut makhluk hidup dan yang
kedua disebut makhluk mati. Benda hidup mempunyai ciri-ciri umum, seperti bergerak,
bernapas, tumbuh, dan mempunyai keturunan. Benda hidup
juga membutuhkan makanan. Benda
mati dibedakan dari benda hidup karena benda mati tidak mempunyai ciri-ciri
umum tersebut. Kera, tumbuh-tumbuhan, ikan,
dan
bunga adalah contoh benda hidup. Sementara itu, kaca, air, plastik, baja, dan
oksigen adalah contoh benda mati.
|
Anggota/aspek
yang dilaporkan
|
Benda
hidup dapat dikelompokkan lagi menjadi binatang dan tumbuh-tumbuhan.
Pengelompokan itu dilakukan karena keduanya berbeda dalam beberapa hal.
Tumbuh-tumbuhan tidak dapat bergerak dari satu tempat ke tempat lain.
Tumbuh-tumbuhan tidak mempunyai otak, jantung, paru-paru, dan darah, tetapi
hidup. Selain itu, tumbuh-tumbuhan dapat melakukan
sesuatu
yang sangat penting yang tidak dapat dilakukan oleh binatang. Tumbuh-tumbuhan
dapat menghasilkan
makanan
sendiri, sedangkan binatang tidak. Rumput, gandum, dan tanaman keras adalah
jenis tumbuh-tumbuhan. Namun, tidak semua tumbuh-tumbuhan mempunyai bunga.
Oleh
karena itu, tumbuh-tumbuhan dapat dikelompokkan menjadi tumbuh-tumbuhan
berbunga dan tumbuh-tumbuhan tidak berbunga. Mawar, jagung, dan tanaman buah
mempunyai bunga, tetapi jamur, lumut, dan pakis tidak.
|
Anggota/aspek
yang dilaporkan
|
Selanjutnya,
binatang dapat dibagi menjadi vertebrata dan invertebrata. Vertebrata
mempunyai tulang belakang yang meliputi manusia, burung, anjing, katak, dan
lain-lain, sedangkan invertebrata tidak mempunyai tulang belakang yang
meliputi ubur-ubur, kupu-kupu, dan laba-laba. Terdapat lima kelompok
vertebrata, yaitu mamalia, burung, amfibia, reptilia, dan ikan
|
Diagram 1.1
Klasifikasi benda
Diagram
1.2 Hierarki benda hidup verba lain yang mengandung makna ‘membagi’ atau
‘mengelompokkan’, baik verba aktif maupun pasif.
Kemudian, tulislah kalimat dengan
menggunakan verba tersebut!
(a)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
(b)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
(c)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
|
Di pihak lain, kata-kata yang mempunyai
makna yang berlawanan disebut antonim atau lawan kata. Kata hidup berantonim
dengan kata mati. Carilah antonim kata-kata berikut ini!
(a)
persamaan x ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
(b)
bergerak x ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
(c)
keras x ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
(d)
tumbuh x ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
(e)
umum x ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
(f)
belakang x ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
(g)
kelompok x ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
(h)
sebagian x ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
(i)
panjang x ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
(j)
berubah x ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
|
Kata Dasar
|
Verba
|
Nomina
|
Bagi
|
membagi membagikan
berbagi membagi-bagikan terbagi dibagi dibagikan
|
bagian pembagian
|
Golong
|
menggolongkan
tergolong digolongkan
|
penggolong
penggolongan
|
Pilah
|
Memilah
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
|
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
|
Kelompok
|
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
|
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
|
Jenis
|
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
|
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
|
Besar
|
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
|
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
|
Kecil
|
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
|
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
|
Tumbuh
|
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
|
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
|
Sama
|
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
|
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
|
Berbeda
|
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
|
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
|
Umum
|
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
|
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
|
Sekarang, buatlah kalimat dengan menggunakan
konjungsi dan, tetapi, sementara itu, sedangkan, dan
selanjutnya yang lazim ditemukan pada teks laporan.
(a) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
(b) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
(c) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
|
Kalimat
simpleks yang terdapat dalam teks tersebut adalah sebagai berikut.
(a)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
(b)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
(c)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ...
|
Kalimat kompleks yang terdapat
dalam teks tersebut adalah sebagai berikut.:
(a)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
(b)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
(c)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ...
|
Tugas 3 Mengamati Teks Laporan yang Ideal
SISTEM PEREDARAN DARAH MANUSIA
Sistem Peredaran Darah Manusia
Pernyataan umum
atau klasifikasi
|
... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
|
Anggota/aspek
yang Dilaporkan
|
... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
|
Anggota/aspek
yang Dilaporkan
|
... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
|
Anggota/aspek
yang Dilaporkan
|
... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
|
Berikut ini disajikan
sebagian di antaranya.(a) Darah mempunyai subkelas sebagai berikut.
golongan A
... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
|
(b) Pembuluh darah
mempunyai subkelas sebagai berikut.
arteri
... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
|
(c) ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
|
Tugas 4 Memahami
Kalimat Definisi dalam Teks Laporan
HARIMAU
X
|
=
|
Y
|
Mamalia
|
Adalah
|
binatang
yang menyusui
|
“Kucing
besar” itu
|
Adalah
|
hewan pemangsa dan
pemakan daging.
|
Sekarang,
buatlah definisi seperti contoh tersebut. Kalian bebas memilih kata atau
istilah yang akan didefinisikan.
(a)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
(b)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
(c)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
(d)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
(e)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
|
Pola kalimat deskripsi hampir sama dengan pola
kalimat definisi. Perbedaannya adalah kalimat deskripsi tidak dapat dibalik
seperti kalimat definisi. Kalimat deskripsi berisi gambaran sifat-sifat yang
dimiliki oleh benda yang dideskripsikan
Buatlah kalimat deskripsi yang lain!
(a) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...
(b) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...
(c) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...
(d) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...
(e) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...
|
Benda
|
Penjenis
|
Pendeskripsi
|
hewan
|
pemangsa
|
|
Hewan
|
gemuk/kurus
|
|
Pemakan
|
Daging
|
|
Pemakan
|
Rumput
|
|
Pemakan
|
Rakus
|
|
Padang
|
Rumput
|
|
Padang
|
Luas
|
|
Daerah
|
Payau
|
|
Daerah
|
Gersang
|
|
Hutan
|
Bakau
|
|
Hutan
|
Jati
|
|
Buku
|
Berbahaya
|
|
buku
|
Tulis
|
|
buku
|
Biologi
|
|
buku
|
tipis/tebal
|
|
lingkungan
|
Petani
|
|
lingkungan
|
Bersih
|
Cocokkan pekerjaan kalian dengan
contoh-contoh pada tabel di atas.
Kelompok
nomina dengan penjenis:
(a)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
(b)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
(c)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
(d)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
(e)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
|
Kelompok
nomina dengan pendeskripsi:
(a)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
(b)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
(c)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
(d)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
(e)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
|
0 comments:
Post a Comment